Geografia Kaszub

Kolejna, ciekawa pozycja dr. Jana Mordawskiego - naukowca z Gdyni. Przy opracowaniu książki wykorzystano przede wszystkim dorobek geografów Uniwersytetu Gdańskiego, dane statystyczne Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Gdańsku, informacje prasowe oraz badania terenowe.

Spis treści

Wstęp
I. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE
1. Położenie geograficzne, granice i obszar
2. Przeszłość geologiczna
3. Formy powierzchni ziemi
4. Ukształtowanie powierzchni
5. Regiony naturalne
6. Bogactwa mineralne
7. Gleby
8. Klimat
9. Wody powierzchniowe i podziemne
10. Szata roślinna

II. CHARAKTERYSTYKA REGIONÓW NATURALNYCH
1. Wybrzeże Słowińskie
2. Równina Słupska
3. Wysoczyzna Damnicka
4. Pobrzeże Kaszubskie (Gdańskie)
5. Żuławy Wiślane i Mierzeja Wiślana
6. Wysoczyzna Polanowska
7. Pojezierze Bytowskie
8. Pojezierze Kaszubskie
9. Równina Charzykowska
10. Pojezierze Krajeńskie
11. Bory Tucholskie

III. PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY, LUDNOŚĆ I GOSPODARKA
1.       Podział administracyjny
2.       Ludność
2.1.    Liczba ludności. Struktura narodowościowa i etniczna
2.2.    Ruch naturalny ludności
2.3.    Struktura płci i wieku
2.4.    Zatrudnienie ludności
2.5.    Rozmieszczenie ludności i struktura osadnicza
2.6.    Procesy urbanizacyjne i dezurbanizacyjne
2.7.    Migracje ludności
3.       Gospodarka
3.1.    Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo, rybołówstwo i rybactwo
3.2.    Przemysł i budownictwo
3.3.    Usługi ze szczególnym uwzględnieniem transportu i turystyki

IV. DWORY I PAŁACE NA KASZUBACH
V. KASZUBSKIE MUZEA
VI. STAN I OCHRONA ŚRODOWISKA
VII. WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA

VIII. PODSUMOWANIE

IX. LITERATURA
X. SPIS MAP, TABEL I WYKRESÓW

Poniżej prezentujemy recenzję autorstwa prof. dr. hab. Tadeusza Palmowskiego, odnoszącą się do "Geografii Kaszub":

Recenzowane opracowanie  stanowi  udane rozwinięcie pierwszego wydania  podręcznika Geografii Kaszub autorstwa Jana Mordawskiego z 2008 roku. Stanowi on prawdziwą skarbnicę informacji, w tym unikatowych  dotyczących środowiska geograficznego, poszczególnych  podregionów wchodzących w skład Kaszub, jej ludności i gospodarki, wybranych zagadnień kultury materialnej, ochrony środowiska i powiązań międzynarodowych Kaszub  do 2017 roku. Zakres przestrzenny badanego regionu obejmuje Kaszuby etniczne oraz Kaszuby historyczne, a pod względem administracyjnym 14 powiatów, a w ich obrębie 17 gmin miejskich, 7 gmin miejsko-wiejskich i 52 gminy wiejskie. Wszystkie one wchodzą w skład podregionów: słupskiego, chojnickiego, gdańskiego i Gdańsk-Gdynia-Sopot.

Podręcznik wydany przez Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie składa się ze wstępu i dziesięciu rozdziałów, z których rozdział ósmy to podsumowanie, dziewiąty - spis literatury, a dziesiąty  to spis map, tabel i wykresów. Objętość rozdziałów merytorycznych jest zróżnicowana  od 2 do 45 stron. Pierwsze trzy rozdziały podzielone są na poszczególne części, a rozdział trzeci na kolejne podrozdziały. Rozdziały ułożone są w logicznej  sekwencji. Cześć pierwsza dotyczy środowiska przyrodniczego, w tym przeszłości geologicznej, ukształtowania powierzchni ziemi, regionów naturalnych, bogactw mineralnych, gleb, klimatu wód powierzchniowych i podziemnych oraz szaty roślinnej.                 

Rozdział drugi (9 stron) to syntetyczna i niezwykle bogato ilustrowana charakterystyka wszystkich jedenastu podregionów  fizyczno-geograficznych wchodzących w skład Kaszub, począwszy od Wybrzeża Słowińskiego, aż po Bory Tucholskie włącznie. Położenie każdego z regionów ukazują w odpowiednich miejscach bardzo dobrze dobrane mapki, co w dydaktyce ma wielkie znaczenie.

Najobszerniejszym pod względem objętościowym (45 stron) i faktograficznym jest rozdział trzeci. Jego treść dotyczy podziału administracyjnego, ludności i gospodarki Kaszub. Podział  administracyjny na tym obszarze dotyczy stanu z 2017 roku. Zagadnienia ludnościowe, poza liczba ludności, obejmują  także strukturę narodowościową i etniczną, ruch naturalny, strukturę płci i wieku oraz zatrudnienie. Tu zaprezentowano także rozmieszczenie ludności i strukturę osadniczą oraz procesy urbanizacyjne i dezurbanizacyjne. W rozdziale tym  w sposób syntetyczny przybliżono zagadnienia rolnictwa, łowiectwa, leśnictwa, rybołówstwa i rybactwa, przemysłu i budownictwa.  Wskazano m.in. główne firmy oraz SSE badanego regionu. Z sektora trzeciego szczególną uwagę Autorzy skierowali na transport i turystykę. Uwzględniono tu nawet  Pomorską Kolej Metropolitalną - pierwszą od prawie 40 lat linię kolejową zbudowaną (przez samorząd wojewódzki, a nie PKP) w Polsce.

Rozdział czwarty to krótka charakterystyka i znakomite zobrazowanie  "perełek", czyli najpiękniejszych dworów i pałaców znajdujących się na terenie Kaszub. Muzea, w szczególności te dedykowane kulturze kaszubskiej, stanowiły treść rozdziału piątego. Kolejny rozdział poświęcono zagadnieniom degradacji środowiska, sposobom jej ograniczania oraz  ochroną. Szczególnie podkreślono formy działalności mające na celu zachowanie i odtworzenie trwałości  użytkowania terenów  i zasobów przyrody żywej i nieożywionej.

Istotnym novum w opracowaniach dotyczących Kaszub jest  rozdział siódmy. Dotyczy on współpracy międzynarodowej i korzyści z tego płynących, prowadzonej na szczeblu regionalnym i lokalnym przez  miasta i gminy z tego regionu. Szczególną uwagę zwrócono na współpracę transgraniczną prowadzoną w ramach Euroregionu Bałtyk i współpracę międzynarodową miast i gmin siostrzanych z partnerami nie tylko europejskimi, ale także azjatyckimi i amerykańskimi.

Rozdział ósmy to podsumowanie, w którym w jedenastu punktach w krótki, przejrzysty sposób przedstawiono główne zagadnienia charakteryzujące współczesną  geografię Kaszub. Całość zamyka spis literatury (49 pozycji) oraz spis map, tabel i wykresów.

Wielką zaletą podręcznika, co nie zawsze zdarza się w opracowaniach o charakterze regionalnym,  są świetne ryciny, w tym aż 43 niezwykle instruktywne mapy, które w znakomity sposób obrazują i lokalizują prezentowane zagadnienia. Dopełniają je 23 zestawienia tabelaryczne. W dużej części są to unikatowe opracowania autorskie, które bardzo dobrze dokumentują analizowane zjawiska przestrzenne. Na wyróżnienie zasługują także 13 wykresów, diagramów i przekrojów pozwalające na lepsze  zrozumienie i postrzeganie  procesów i zjawisk zachodzących  na obszarze Kaszub. Na pozytywny odbiór podręcznika wpływają  także 93 świetne fotografie oddające charakter i piękno tego regionu oraz jego dorobek gospodarczy i kulturowy.

Język podręcznika jest bardzo przystępny, co jest istotne w odbiorze przez uczniów. Wyróżnikiem  współczesnych Kaszub jest to, że mamy tu silny, oprócz narodowego, regionalny punkt zakotwiczenia, własne bogate dziedzictwo kulturowe, swoją małą ojczyznę, czyli wartości pozwalające na jednostkowe i grupowe „zakorzenienie”. Dla określenia własnej tożsamości konieczne wydaje się zarysowanie przez jednostkę jej przestrzennej przynależności. A do tego potrzebna jest wiedza o własnych korzeniach w sensie społecznym, historycznym i kulturowym. Istotą nowoczesnego regionalizmu jest zabieganie o zachowanie kulturowego dziedzictwa i tożsamości regionalnej, ale również wzbogacanie jej nowymi treściami i wartościami. Studiując podręcznik można odnieść nieodparte wrażenie że opracowanie to doskonale wpisuje się w ten nurt badawczy.

Praca ta, podobnie jak szereg innych publikacji wydawanych przez ZKP, stanowi bardzo dobry materiał dydaktyczny do edukacji regionalnej  w szkole.  Jest to także cenny materiał dla  samych Kaszubów  i wszystkich  środowisk, w których kultura kaszubska jest bliska ich sercu.