Najstarszy kościół w Gdyni

0
Najstarszy kościół w Gdyni

Najstarszy kościół w Gdyni

Dzieje oksywskiej parafii

 

Kościół pw. Św. Michała Archanioła jest jednym z najstarszych na Pomorzu. Jego początki wiążą się prawdopodobnie z fundacją klasztoru norbertanek w Żukowie w 1212 roku. Na pierwszą wzmiankę w dokumentach dotyczącą tej świątyni natrafiamy około 1224 roku, chociaż istnieją hipotezy, że świątynia mogła znajdować się tutaj wcześniej. W 1253 roku biskup włocławski Wolimir określił granice parafii oksywskiej poprzez wyliczenie należących do niej 19 miejscowości: Oksywia, Gdyni, Skrobotowa, Witomina, Obłuża, Pogórza, Dębogórza, Kosakowa, Mostów, Pierwoszyna, Niemichowa, Kiedrzyna, Nasięcina, Zbikowa, Kochowa, Gogolewa, Niebudowa, Barkocina i Gradolewa. W 1362 roku granice oksywskiej parafii zostały powiększone przez biskupa włocławskiego Macieja z Gołańczy o dwie wsie – Redłowo i Chylonię z nowym kościołem filialnym. Pierwszym znanym proboszczem oksywskim był norbertanin o imieniu Mikołaj, wymieniony w 1346 roku. Z protokołu najstarszej wizytacji parafii przeprowadzonej przez biskupa Hieronima Rozdrażewskiego w 1583 roku wynika, że we wsi znajdował się kościół murowany „niepotrzebujący reparacji”, a proboszczem był Jan Omieczki. Według kolejnego protokołu wizytacyjnego z 1687 roku w skład oksywskiej parafii wchodziły następujące wsie: Oksywie, Obłuże, Pogórze, Piasek (Oksywie ‒ Na Piaskach), Pierwoszyno, Kosakowo, Dębogórze, Mosty, Rewa, Mechelinki, Gdynia, Grabówek i Witomino. Oksywska parafia liczyła wówczas 400 dusz. Potwierdzono także, że świątynia była murowana i nie posiadała wieży. Obok kościoła znajdowała się kostnica. O wieży kościelnej z dzwonnicą wspomniano podczas kolejnej wizytacji na przełomie 1710/11 roku. Parafia liczyła wówczas 700 dusz, a jej proboszczem był ks. Piotr Schlesiger. W XVII wieku, podczas wielu wojen, które dotknęły Polskę, świątynia była wielokrotnie niszczona i okradana – w początkowej fazie wojny ze Szwecją została spalona, a jej organy i dzwony wywieziono do Szwecji. W 1741 roku w parafii powstało Bractwo św. Barbary. Do dziś zachowała się księga członków z lat 1741–1938 wraz ze statutem i modlitwami. Ołtarz bractwa nie przetrwał niestety II wojny światowej, zachowały się jedynie jego fragmenty.

Ołtarz główny kościoła pw. Św. Michała Archanioła w okresie międzywojennym. Zdjęcie ze zbiorów Joanny Licznerskiej

 

Pod zaborem pruskim

W 1781 roku przeprowadzono kolejną wizytację oksywskiej parafii. Wynika z niej, że kościół podźwignął się ze zniszczeń dokonanych w XVII wieku. Wizytator wspomina m.in. o murowanej dzwonnicy z trzema dzwonami, mocnych zamkach i kłódkach, organach kościelnych oraz solidnym wyposażeniu zakrystii itp. Ówczesnym proboszczem był ks. Łukasz Jan Krzykowski, który pełnił wiele innych funkcji, m.in. był penitencjariuszem w zakonie norbertanek w Żukowie, dziekanem gdańskim oraz kanonikiem kruszwickim i apostolskim w konsystorzu gdańskim. Z powodu tak wielu funkcji proboszcza, parafia oksywska znajdowała się pod opieką komendariuszy (zarządców). W 1781 roku był nim Jan Baker, a witrykami (dozór kościelny) byli: sołtys obłuski Paweł Fichta, Tomasz Kruza i sołtys oksywski Stanisław Glasz. Kolejnym proboszczem oksywskim od 1787 roku był ks. Jakub Złochowski. Jego następcami byli ks. Stankiewicz i ks. Wojciech Drążkowski (1811–1813), o których nic bliżej nie wiadomo. W latach 1814–1827 komendariuszem parafii był ks. Jan Hochschultz. Nie zachowały się bliższe informacje o kolejnych proboszczach oksywskich: ks. Tomaszu Lewikowskim (1827‒1833), ks. Gowickim (1833) i ks. Józefie Mundzie (1834‒1835). Więcej informacji znajdziemy na temat ich następcy – ks. Jerzego Jeschkego, który w kolejnych latach objął parafię w Gniewie i Tucholi. Następnie pełnił funkcję kanonika gremialnego Kapituły Katedralnej w Pelplinie oraz był wykładowcą dogmatyki w tamtejszym seminarium, wikariuszem generalnym, a od 1856 roku biskupem pomocniczym diecezji chełmińskiej. Długoletnim proboszczem parafii pw. Św. Michała Archanioła był Morawianin – ks. Joachim Augustyn Krupka, który pełnił tę posługę przez 28 lat. Pod koniec jego urzędowania parafia liczyła 4835 dusz.

Grób ks. Joachima Augustyna Krupki – jednego z proboszczów oksywskiego kościoła w XIX wieku. Fot. Andrzej Busler

 

Kolejny oksywski proboszcz ks. Antoni Mühl pochodził z Warmii i zapisał się w historii jako niezwykle aktywna postać – współzałożyciel Towarzystwa Rolniczego oraz spółki pożyczkowej i aktywny uczestnik polskiego ruchu wyborczego. W 1882 roku wstąpił do Towarzystwa Jezusowego i w kolejnych latach zrezygnował z probostwa oksywskiego. Zasłynął jako gorliwy misjonarz ludowy i rekolekcjonista, działający na Podlasiu, Śląsku, Wielkopolsce i na Pomorzu. W 1855 roku parafia liczyła 6436 dusz. W jej skład wchodziły: Oksywie, Obłuże, Nowe Obłuże, Pogórze, Suchy Dwór, Dębogórze, Kosakowo, Babi Dół, Pierwoszyno, Mechelinki, Mosty, Rewa, Gdynia, Grabówek, Witomino, Redłowo i Kamienna Góra oraz parafia filialna w Chyloni z Cisową, Bernardowem, Leszczynkami, Demptowem i Maszewem. Następcą ks. Mühla został w 1887 roku ks. Piotr Roszczynialski. W opinii władz pruskich był on propagatorem polskości, domagającym się nauczania języka polskiego w szkołach powszechnych. W czasach proboszczów Mühla i Roszczynialskiego powstała idea, aby w miejsce starego oksywskiego kościoła zbudować nową, obszerną świątynię dla niemałej parafii. Postanowiono zbierać fundusz budowlany, ale w późniejszych latach odstąpiono od tego pomysłu. Prawdopodobnie dlatego, że ze starości zaczęły wprost walić się inne budynki kościelne: organistówka, domy dla robotników proboszczowskich oraz chlew. Być może wpływ na to miało także usamodzielnienie się dawnego kościoła filialnego w Chyloni oraz wydzielenie nowej parafii w Kosakowie-Pierwoszynie. Następnym proboszczem oksywskim był ks. Antoni Muchowski – postać o niezwykle bogatym życiorysie. Urodził się 24 kwietnia 1842 r. w rolniczej rodzinie Jana i Anny w Foshucie, w parafii Stara Kiszewa, na styku Kaszub i Kociewia. Jako 12-latek został wysłany przez rodziców do Collegium Marianum w Pelplinie. Od 1856 r. uczył się w Gimnazjum Chojnickim i należał do organizacji filomackiej. Kiedy uczęszczał do ostatniej, maturalnej klasy wybuchło powstanie styczniowe. W marcu 1864 r. Antoni Muchowski wraz z pięcioma kolegami dołączyli do szeregów powstańców w Nidzicy. Po walkach z Prusakami i Rosjanami i rozbiciu oddziału, Muchowski został zatrzymany przez moskali. Pierwotny wyrok, śmierć przez powieszenie, zamieniono na chłostę i dożywotnie zesłanie na Syberię. Zbitego nahajkami młodzieńca wraz z innymi katorżnikami posłano pod eskortą do kopalni. Na szczęście w jego sprawie interweniował u rządu pruskiego poseł Julian Łaszewski i młodemu Muchowskiemu darowano wolność. Po 11-miesięcznej pieszej włóczędze powrócił do domu wiosną 1869 r. Dla dokończenia przerwanej nauki udał się do Wejherowa i w tamtejszym gimnazjum sposobił się do matury jako stypendysta Towarzystwa Pomocy Naukowej. W 1871 r. założył Koło Filomatów pod nazwą „Wiec”. Po zdaniu matury wstąpił do Seminarium Duchownego w Pelplinie. Wyświęcony 18 maja 1875 r. posługę duszpasterską sprawował w Kościerzynie, Okoninie, Nowej Wsi Królewskiej i Ostródzie. Mimo szykan ze strony władz pruskich wspierał działalność towarzystw polskich, brał udział w wiecach i angażował się w akcję wyborczą polskich posłów. W 1892 r., dzięki poparciu ówczesnego biskupa chełmińskiego Leona Rednera i dziekana puckiego ks. Walentego Dąbrowskiego oraz chwilowemu zamieszaniu na szczytach ówczesnej władzy pruskiej, został proboszczem oksywskiej parafii pw. Św. Michała Archanioła ‒ jednej z najstarszych i największych parafii na Pomorzu, liczącej wówczas ok. 6 tys. dusz w 18 miejscowościach. Stan jego zdrowia nie pozwalał już wówczas na angażowanie się w działalność patriotyczną. Ks. Antoni Muchowski zmarł 3 lutego 1915 r. w szpitalu Najświętszej Maryi Panny w Gdańsku. Spoczął na przykościelnym cmentarzu oksywskim

Nagrobek ks. Antoniego Muchowskiego. Fot. Andrzej Busler

 

W drodze do odzyskania niepodległości oraz czasy II RP

Po śmierci ks. Antoniego Muchowskiego oksywskie probostwo objął w 1915 roku kolejny propagator polskości ks. Franciszek Łowicki – prowadzący m.in. bibliotekę Towarzystwa Czytelni Polskich (1916) oraz będący współzałożycielem Towarzystwa Rybaków na Oksywskie Piaski i Okolice (1918). Za jego czasów na plebanii wystawiano polskie sztuki teatralne i organizowano kursy języka polskiego. Był to okres potężnych zmian dla Oksywia i sąsiadujących z nim wsi. Decyzja o budowie portu wojennego i handlowego niosła za sobą wiele różnorakich następstw. Jedną z nich było uruchomienie nowej parafii w pobliskiej Gdyni. Zanim do tego doszło, ks. Łowicki został przeniesiony w kwietniu 1924 roku do parafii Niedźwiedź. Mimo tego, 29 września 1924 roku ks. Franciszek Łowicki wmurował kamień węgielny pod przyszłą gdyńską świątynię i poświęcił teren położony przy późniejszej ul. Świętojańskiej, ofiarowany przez Elżbietę Skwiercz. Kolejnym proboszczem oksywskiej parafii był ks. Klemens Przewoski związany z ruchem młodokaszubskim. W historii zapisał się jako niezwykle dobry gospodarz, który doprowadził do odnowienia świątyni, dobudowania plebanii i Domu Katolickiego. Jak pisał we wspomnieniach, cudem przeżył II wojnę światową. Oksywska świątynia w końcówce działań wojennych uległa sporym zniszczeniom, a wielu jej parafian zginęło. Rodzimej ludności nie ominęły także gwałty i grabieże ze strony żołnierzy Armii Radzieckiej.

 

 

Po II wojnie światowej

W 1946 roku, przez krótki czas administratorem parafii był ks. Antoni Kasprzycki, pochodzący z Rożentala w okolicy Lubawy, ukrywający się w okresie II wojny światowej w różnych miejscach Generalnej Guberni. Ze względów zdrowotnych 1 listopada 1946 roku ks. Kasprzycki objął administrowanie parafii Osiek na Kociewiu. W 1947 przez krótki czas parafią administrował ks. Kazimierz Szyndler, natomiast w latach 1947‒1952 ks. Jan Nowicki. Od 1952 roku proboszczem oksywskiej parafii został ks. Edmund Makowski – Pomorzanin z Michałowa pod Brodnicą. Przed przybyciem na Oksywie był wikariuszem w parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni, zastępując czasowo w 1950 roku aresztowanego przez Urząd Bezpieczeństwa proboszcza ks. Hilarego Jastaka. Ks. Makowski przez wiele lat kontynuował prace remontowe zniszczonej świątyni i pobliskiego cmentarza. Wraz z wiernymi doprowadził także do ufundowania nowych organów i dzwonów. W latach 1981‒1982 roku dzięki jego staraniom parafia odzyskała oksywski kościół garnizonowy Matki Boskiej Częstochowskiej, zbudowany przed II wojną za sprawą ks. kapelana Władysława Miegonia – dawnego wikariusza kościoła pw. Św. Michała Archanioła. W 1991 roku ks. Makowski przeszedł na emeryturę rezydując na oksywskiej parafii, a w 1992 roku otrzymał godność kanonika honorowego Kapituły Kamieńskiej. Zginął tragicznie podczas kolędy 7 stycznia 1996 roku w okolicy plebanii, potrącony przez autobus.

Grób proboszcza ks. Edmunda Makowskiego tragicznie zmarłego w 1996 roku. Fot. Andrzej Busler

 

W 1991 roku proboszczem oksywskiego kościoła został ks. Tadeusz Kosecki, dawny więzień obozu koncentracyjnego Stutthof, który kontynuował dalsze prace konserwatorskie w świątyni we współpracy z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków w Gdańsku i Urzędem Miasta Gdyni. Po przejściu na emeryturę pozostaje rezydentem oksywskiej parafii, a probostwo objął od 2012 roku ks. kanonik Kazimierz Glama, pochodzący z Łowina na Pomorzu. W ostatnich latach kontynuuje prace renowacyjne wnętrza oksywskiego kościoła.

 

Od kilku lat uczestniczymy jako Księgarnia CZEC w pracach związanych z pielęgnowaniem oksywskiej historii, jednym z takich przedsięwzięć są kolejne tablice historyczne, które przygotowujemy wspólnie z parafią, firmą Stal-Complex oraz Zrzeszeniem Kaszubsko-Pomorskim w Gdyni i Kaszubskim Forum Kultury. W 2021 roku podczas uroczystości abrahamowych przygotowaliśmy kolejną tablicą - nawiązującą tym razem do dziejów oksywskiego kościoła.

 

Andrzej Busler

 

Odsłonięcie tablicy nawiązującej do dziejów oksywskiej parafii - 19 czerwca 2021 roku. Fot. Aleksandra Majkowska

 Jeśli zainteresował Cię ten artykuł - polecamy także tekst o dziejach Oksywia - wejdź tutaj. 

Komentarze do wpisu (0)

Submit
do góry
Sklep jest w trybie podglądu
Pokaż pełną wersję strony
Sklep internetowy Shoper Premium