Wielkokacka historia - renowacja kapliczki św. Józefa

Wielkokacka historia

Renowacja kapliczki św. Józefa

Wielki Kack ‒ dawniej samodzielna wieś, a od 1953 roku jedna z gdyńskich dzielnic, która od wieków jest silnym matecznikiem kaszubszczyzny. Na jej obszarze znajdziemy wiele dawnych obiektów wpisanych do rejestru zabytków. Doświadczamy tego szczególnie poruszając się jedną z głównych arterii miasta – ul. Wielkopolską ‒ skręcając w ul. Źródło Marii. Już po kilkudziesięciu metrach odsłania się przed nami zupełnie inny świat bogaty w ceglaną zabudowę. To bardzo charakterystyczny obszar widniejący w rejestrze zabytków jako układ ruralistyczny dawnej wsi Wielki Kack, nad którym góruje przeszło stuletni kościół pw. Św. Wawrzyńca.

Na obszarze Wielkiego Kacka znajdziemy wiele innych ciekawych, zabytkowych obiektów mówiących o historii tego miejsca. Jednym z nich są sakralne kapliczki i krzyże zwane na Kaszubach ‒ Bożymi Mękami. W ostatnich kilkudziesięciu latach ze względu na rozbudowę dzielnicy mocno zmieniał się jej układ przestrzenny, a dawne kapliczki pozostały w dużej części przy rozbudowanej i modernizowanej kilkukrotnie ulicy Wielkopolskiej. Jednym z takich obiektów jest kapliczka św. Józefa, która przed laty, na skutek rozbudowy wspomnianej ul. Wielkopolskiej i dobudowy jej drugiej nitki, znalazła się w pasie rozdzielającym obie jezdnie. Z jednej strony uniemożliwiało to dojście do niej, a z drugiej sprawiało, że szczególnie zimą  kapliczka była narażona na niekorzystne warunki, które przyspieszały jej degradację.

Patron

Dlaczego dawni mieszkańcy Wielkiego Kacka ustawili kapliczkę św. Józefa i co kierowało ich wyborem? Tego niestety nie wiemy. Możemy jednak przypuszczać jakie były korzenie tej motywacji, śledząc krótką charakterystykę świętego. Św. Józef – małżonek Marii z Nazaretu, tradycyjnie nazywany jej Oblubieńcem, opiekun Świętej Rodziny, święty Kościoła powszechnego, uznany za patrona chrześcijańskich małżeństw, rodzin oraz ludzi pracy i dobrej śmierci, częstokroć porównywany do Abrahama. Kościół katolicki ukazuje św. Józefa jako wzór takich cnót, jak posłuszeństwo Bogu, wiara, pracowitość, męstwo, sprawiedliwość, czystość, piękna miłość, skromność, ubóstwo i milczenie. Jest wzorem męstwa oraz paradygmatem ojcostwa.

Historia

Kapliczka powstała najprawdopodobniej pod koniec XIX wieku, odnajdujemy ją na mapach z 1907 roku. Wówczas znajduje się na początku wielkokackiej wsi przy głównym szlaku drogowym Sopot-Wiczlino. Odchodziła od niej brukowana droga do Małego Kacka i Kolibek, a z drugiej strony dwie polne drogi. Pierwsza z nich wiodła na pola uprawne i łączyła się z ul. Starochwaszczyńską przed kościołem (obecnie ul. Źródło Marii). Druga, prowadziła w kierunku Wysokiej i Osowy (ul. Wesołą, dalej przez Lisią Górę). W międzywojniu opiekę nad kapliczką sprawowała rodzina Mierzejewskich. W 1935 roku w pobliżu kapliczki budowano szosę. Ślad po tych i kolejnych pracach był zauważalny – nawierzchnia szosy się podniosła, a kapliczka została niżej. W 1945 roku Wielki Kack znalazł się w centrum silnych walk pomiędzy Niemcami a Armią Czerwoną. Dawne, historyczne centrum wsi u zbiegu obecnych ul. Wielkopolskiej i Źródło Marii zostało w większości zniszczone. Ostała się jedynie jego część od strony wielkokackiej świątyni pw. Św. Wawrzyńca, która dziś jest wpisana do rejestru zabytków. Los nie oszczędził niestety kapliczki Św. Józefa. Jej spora część legła w gruzach, a sama figura świętego została doszczętnie zniszczona. W dość szybkim tempie wielkokacka społeczność ją odbudowała, wykorzystując zachowane fragmenty sakralnej budowli, co zauważamy na zdjęciach z 1946 roku. Obiekt nieznacznie zmienił swój wygląd – dolna, dawnej oszklona kondygnacja została zamurowana, a w górnej ustawiono mniejszą figurę świętego. W latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku na skutek budowy drugiej jezdni ul. Wielkopolskiej, kapliczka znalazła się na wysepce pomiędzy dwoma pasami, a jej dolna część kondygnacji pod ziemią. W Roku Jubileuszowym z inicjatywy byłego proboszcza wielkokackiej parafii ks. Ryszarda Kwiatka, kapliczka została odnowiona, a koszty tych prac pokryła parafianka Anna Niewiedziała. Pracę wykonali wówczas: Edmund Gojtowski i Ryszard Jabłoński.

Kapliczka w nowym miejscu

W 2023 roku w ramach przebudowy ul. Wielkopolskiej konieczna była zmiana usytuowania kapliczki. Prace przeprowadzono w ramach projektu „Utworzenie węzła integracyjnego transportu publicznego przy przystanku Pomorskiej Kolei Metropolitalnej – Gdynia Karwiny – faza 1”.  Nadzór i prace konserwatorskie pełniła Dyplomowana Konserwator Zabytków Izabela Huk-Malinowska, a wykonawcą prac zabezpieczających i przeniesienia była Firma Budowlano – Drogowa MTM S.A. Roboty były prowadzone w kwietniu-maju 2023 roku. Nie należały one do najłatwiejszych. Przy próbie przeniesienia okazało się, że kapliczka znajduje się w bardzo złym stanie technicznym, jednak dzięki doświadczeniu konserwator Izabeli Huk-Malinowskiej udało się szczęśliwie zakończyć przedsięwzięcie. Nowa lokalizacja kapliczki to zbieg ulic: Wielkopolskiej i Starodworcowej zaledwie kilkadziesiąt metrów od dawnego miejsca co sprawia, że jest bardziej dostępna i mniej narażona na niekorzystne warunki blisko ruchliwej drogi. Należy dodać, że duże działania związane z ostatnią renowacją kapliczki należały do Rady Dzielnicy Wielki Kack, która w przyszłości planuje dalsze prace związane z zagospodarowaniem terenu wokół wielkokackiego zabytku. 26 listopada 2023 roku odbyła się uroczystość odsłonięcia kapliczki po renowacji w nowym miejscu. Uczestniczyli w niej wielkokaczanie, a władze miasta reprezentował wiceprezydent Gdyni Michał Guć oraz radni Rady Miasta Gdyni: Anna Szpajer i Zenon Roda. Gospodarzami i organizatorami uroczystości byli: wspomniana wcześniej Rada Dzielnicy Wielki Kack, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Oddział w Gdyni – Koło Wielki Kack oraz Kaszubskie Forum Kultury. Poświęcenia wielkokackiej kapliczki dokonał jak przed laty, kolejny proboszcz tutejszej parafii pw. Św. Wawrzyńca – ks. Jarosław Piotrowski. W drugiej części uroczystości w wielkokackiej „Przystani” zaprezentowano instalację rzeźbiarską autorstwa prof. Tomasza Sobisza. Miałem okazję wygłosić słowo o postaci i twórczości wspomnianego artysty związanego z Akademią Sztuk Pięknych w Gdańsku.

Na uroczystość przybyło liczne grono mieszkańców Wielkiego Kacka. Fot. Magdalena Śliżewska/UM Gdynia

Historię wielkokackiej kapliczki przybliżył podczas uroczystości prezes Kaszubskiego Forum Kultury – Andrzej Busler. Fot. Magdalena Śliżewska/UM Gdynia

Kolejnym punktem uroczystości była prezentacja instalacji rzeźbiarskiej autorstwa prof. Tomasza Sobisza. Fot. Anna Szpajer

Wspominając dzieje wielkokackiej kapliczki św. Józefa zauważalne jest to, że z jednej strony jest ona miejscem kultu chrześcijańskiego, a z drugiej to symbol i świadectwo historii dawnych pokoleń mieszkańców Wielkiego Kacka, niezwykle mocno związanych z kaszubszczyzną.

Andrzej Busler

Kapliczka św. Józefa po renowacji. Fot. Magdalena Śliżewska/UM Gdynia

Tekst ukazał się w miesięczniku społeczno-kulturalnym "Pomerania" 12/2023.