Łagodna kraina

O kociewskim święcie i pochodzeniu nazwy

10 lutego obchodzimy Światowy Dzień Kociewia w rocznicę pierwszej wzmianki o tym regionie w źródłach pisanych z 1807 roku. Z tej okazji przypominamy tę historię oraz nawiązujemy do pochodzenia nazwy tego regionu – łagodnej krainy, jak opisywał ją przed laty znany regionalista kociewski ‒ Roman Landowski.

Pierwsza wzmianka o Kociewiu w źródłach pisanych zaistniała na początku 1807 roku. Działo się to podczas wojny francusko-pruskiej. Działania wojenne nie ominęły także Pomorza będącego wówczas pod pruskim zaborem. Oddziały polskie walczyły po stronie napoleońskiej przeciwko zaborcy. Podczas działań na Pomorzu – jeden z oficerów – podpułkownik Józef Hurtig raportował generałowi Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu, że wysyła „patrol ku Gociewiu”, mając na myśli właśnie Kociewie. Przytoczony fragment pochodzi z oficerskiego listu z 10 lutego 1807 roku wysłanego z Nowego nad Wisłą jest pierwszą historyczną wzmianką nazwy regionu kociewskiego w źródłach pisanych. Na pamiątkę tego wydarzenia ‒ 10 lutego obchodzony jest Światowy Dzień Kociewia, skupiający mieszkańców tego regionu mieszkających w jego granicach oraz rozsianych po całym świecie.

Odnośnie korzeni pochodzenia nazwy Kociewie istnieje kilka hipotez. Autor wielu ciekawych publikacji związanych z Pomorzem – ks. Jakub Fankidejski odnosi ten termin od tzw. kociołków, czyli niewielkich oczek wytopiskowych, określanych w taki sposób przez mieszkańców tej ziemi. Kolejny znany historyk ks. Stanisław Kujot i historyk-etnograf prof. Józef Łęgowski wywodzą nazwę Kociewie od tzw. koczy, która oznacza chatę, budę lub szałas. Wybitny językoznawca ks. dr Bernard Sychta przywoływał określenie koce wiatre co oznaczało głuchą, zapadłą okolicę. Warto wspomnieć w tym miejscu termin kocewine czyli pustkowie. Śledząc świat roślin tego regionu warto nawiązać do tezy polskiego językoznawcy prof. Witolda Taszyckiego, zwracającego uwagę na nazwę niewielkiej, bardzo charakterystycznej rośliny kocanki (kocanka piaskowa), którą na Kociewiu znajdziemy w wielu miejscach.

Istnieją także hipotezy, że nazwa regionu pochodzi od słowa koczować, co ma wskazywać, że mieszkańcy tej ziemi prowadzili koczowniczy tryb życia. Pochodzący ze Skórcza – językoznawca prof. Bogusław Kreja wysunął niegdyś pogląd, że korzenie terminu, sięgają czasów stacjonowania na Kociewiu wojsk rosyjskich toczących boje ze Stanisławem Leszczyńskim. Pojawia się w tym miejscu rosyjskie koczewie, co oznacza obozowisko.

Są jeszcze inne tezy związane z rzeczownikiem kociwia co oznacza zeschnięte badyle i porzucone zielenizny, a także podobno brzmiącym wyrazem kociwo – czyli perzem i chwastami.

Osobiście bardzo lubię termin lansowany przez wspomnianego Romana Landowskiego, którego pamiętam, wyprzedzającego wielu swą wiedzą i erudycją. Ten termin to oczywiście łagodna kraina. Landowski wspominał, że to określenie pierwszy raz pojawiło się w czasie jego rozmowy z turystą zwiedzającym Kociewie, który chcąc opisać piękno regionu i charakterystykę krajobrazu, podsumował kociewskie strony jako łagodną krainę. Z jednej strony nawiązujemy tutaj do ukształtowania terenu, a z drugiej z pewnością do małej ilości dużych miast i gęstości zaludnienia co jest szczególnie walorem w tych czasach ciągłej gonitwy. Do dziś na Kociewiu znajdziemy sporo spokojnych, niezaludnionych i urokliwych miejsc. Trwaj Łagodno Kraino! Bądź piękna zawsze, a szczególnie w dniu twojego święta – 10 lutego.

Andrzej Busler