Wyniki wyszukiwania

Historia mordu na Krystynie (Katarzynie) Ceynowie

Krystyna Ceynowa (Hallmann) – główna bohaterka powieści „Sprawy gminy Ceynowy” Wandy Brzeskiej w świetle opinii pomorzoznawców

W listopadzie 2021 roku uczestniczyłem w XX Konferencji Kaszuboznawczej organizowanej przez Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie, Akademię Pomorską w Słupsku i Instytut Kaszubski w Gdańsku - Wanda Brzeska. Pomiędzy etnografią a literaturą. W 2022 roku, tekst ukazał się w 23 tomie Rocznika Nasze Pomorze. Dzięki uprzejmości bytowskiego Muzeum zamieszczam konferencyjny tekst także na blogu CZEC. Poza aspektem naukowym ten artykuł jest dla mnie ważny. Po pierwsze – historię mordu na niewinnej kobiecie trzeba co jakiś czas przypominać – pokazuje ona straszne mechanizmy: kiełkowania i wzmacniania się zła w społeczności oraz manipulacji w grupie. Po drugie: docierając do źródeł genealogicznych doszedłem do wniosku, że przez blisko dwa wieki błędnie nazywaliśmy Ceynowinę. Błąd z nazwiskiem Hallmann jest od lat znany i oczywisty, ale według źródeł, do których dotarłem, nie była to Krystyna Ceynowa, lecz Katarzyna Ceynowa. Późniejsze, znane nam imię "Krystyna" przybrała prawdopodobnie po swojej matce chrzestnej. Zachęcam do sięgnięcia do "Naszego Pomorza" - jest tam wiele ciekawych artykułów ze wspomnianej konferencji i nie tylko.

Wystawa Danuty Niechwiadowicz

Złotnica na Zamku w Krokowej

W czerwcu i lipcu 2021 roku w pięknej przestrzeni salonu gdańskiego krokowskiego Zamku za sprawą Fundacji Europejskie Spotkania ‒ Kaszubskie Centrum Kultury można oglądać wystawę prac złotnicowych mistrzyni haftu kaszubskiego – Barokowe inspiracje... Złotnice Danuty Niechwiadowicz. W dużym uproszczeniu można stwierdzić, że ta ekspozycja jest pewnym wyrazem hołdu dla dawnych poprzedniczek tej sztuki z pobliskiego klasztornego warsztatu żarnowieckiego, który miał ponadlokalny wpływ na kulturę pomorską. W XVII i XVIII wieku właśnie w tym miejscu powstały barokowe szaty liturgiczne, tworzono tu także haftowaną galanterię dla arystokracji. Tej pięknej sztuki żarnowieckie mniszki uczyły również okoliczne panny. W czasach zaboru pruskiego i sekularyzacji, król pruski Fryderyk II zlikwidował szkoły dla panien w tym także tę prowadzoną przez benedyktynki w Żarnowcu. Wówczas hrabina Luiza Małgorzata Regina von Krockow wydała publikacje propagujące ideę kształcenia panien. Dziś, część pięknych dzieł, które tworzono w Żarnowcu możemy podziwiać w klasztornym skarbcu. Ostały się one mimo wielu burz dziejowych dotykających pomorską krainę. W ostatnich latach, motywy pięknego haftu złotnicowego powracają za sprawą jego propagatorek – jedną nich jest Danuta Niechwiadowicz.

Rok obrzędowy na Kaszubach

Film o nocy świętojańskiej

Jakiś czas temu miałem okazję uczestniczyć w nagraniu krótkiego filmu przybliżającego kaszubskie obrzędy nocy świętojańskiej, realizowanego przez Filharmonię Kaszubską ‒ Wejherowskie Centrum Kultury w pięknym miejscu na Kaszubach Północnych ‒ w Osadzie Sławutowo. W dużym skrócie przybliżyliśmy charakterystyczne zwyczaje związane z tym magicznym czasem. Dziękuję za współpracę: Joannie Bojke, Monice Płomin, Jackowi Rogalewskiemu, Piotrowi Smentochowi i Mateuszowi Czapskiemu oraz członkom Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznych Pułk Czarnieckiego. 

Bogactwo Kaszub

Haft kaszubski

Jednym z bardziej rozpoznawalnych symboli związanych z Kaszubami jest z pewnością haft kaszubski – mocno rozpowszechniona dziedzina sztuki ludowej tego regionu. W ostatniej dekadzie ponownie uczymy się doceniać wartość rękodzieła, zwłaszcza regionalnego i często unikalnego. Cieszący się wciąż rosnącą popularnością haft ludowy, zasługuje na szczególną uwagę w tej kwestii. Przeszłość to jedno, ale z pewnością haftu kaszubskiego nie powinno się zamykać w dzisiejszych czasach zaledwie w ramach historii i etnografii. Różne odmiany haftu kaszubskiego znajdują obecnie zastosowanie w nowoczesnym wzornictwie tworząc nową gałąź zwaną popularnie etnodesignem.

Haft kaszubski

Wernisaż kaszubskiej złotnicy

19 grudnia 2019 roku miałem okazję uczestniczyć w finale kursu haftu złotogłowia kaszubskiego w Kaszubskim Forum Kultury. Jest to najstarsza i najbardziej wymagająca technicznie, odmiana haftu kaszubskiego. W dawnych czasach, te piękne kompozycje haftu zdobiły czepce bogatych pań z Kaszub. Dziś, to wzornictwo znajdziemy także na współczesnych częściach kobiecej i męskiej garderoby oraz dodatkach do nich. W zeszłym roku, torebkę zdobioną wspomnianą odmianą kaszubskiego rękodzieła - autorstwa Anny Prill - otrzymała księżna Kate (księżna Cambridge), podczas wizyty w Pomorzu. Ze wszystkich szkół haftu kaszubskiego, złotnica to zdecydowanie moja faworytka w tej kwestii.

Premiera filmu

Scynanié kani w Kartuzach

22 listopada 2019 roku w Muzeum Kaszubskim w Kartuzach odbyła się premiera filmu dokumentalnego w reżyserii Andrzeja Dudzińskiego, nawiązującego do prastarego zwyczaju kaszubskiego – ścinania kani, kultywowanego do dziś w wielu miejscowościach. Miałem okazję dołożyć w tym obrazie swoją skromną cegiełkę, obok wielu ciekawych postaci z naszego kaszubskiego świata – etnografów, nauczycieli, artystów, regionalistów, dziennikarzy, pisarzy i samorządowców.

W kartuskich stronach

Dar dla Muzeum Kaszubskiego w Kartuzach

16 sierpnia 2019 roku za sprawą Renaty Kiedrowskiej – małżonki kaszubskiego redaktora i wydawcy – Wojciecha Kiedrowskiego, miałem okazję przekazać do Muzeum Kaszubskiego w Kartuzach dwie cenne pozycje. Są nimi książki: Karthaus und die Karthäuser Schweiz Wilhelma Schwandta z 1913 r. i młodsza pozycja wydawnicza Die Kreis Karthaus ein westpreuβisches Heimatbuch Wilhelma Brauera. Obie publikacje, pieczołowicie przechowywane przez Renatę Kiedrowską, jako pamiątki po swoim mężu Wojciechu, trafiły do zbiorów Muzeum Kaszubskiego. Artefakty mają ogromną wartość historyczną, a także sentymentalną. Zawarte w nich odręczne autografy Wojciecha Kiedrowskiego i Wilhelma Brauera są wspaniałym dowodem istnienia wybitnych postaci historycznych w Kartuzach.

Rok obrzędowy na Kaszubach

Czas żniw i dożynek

Lato dla większości z nas to czas urlopów i odpoczynku. Dla rolników, to okres najbardziej intensywnej pracy. Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat obraz pracy na wsi bardzo się zmienił. Dawne zwyczaje związane z czasem żniw i dożynkami przedstawiam w niewielkim zarysie, licząc że dla czytelników naszego bloga będzie to ciekawa wędrówka w czasie.

Rok obrzędowy na Kaszubach

Noc Świętojańska

Od wieków, czas przesilenia letniego jest postrzegany jako okres wyjątkowy i magiczny. Do dziś obfituje on w różnego typu obrzędy i zwyczaje. Na Kaszubach znajdziemy całe ich bogactwo. Podobnie jak w przypadku innych charakterystycznych dat w kalendarzu, aby w pełni zrozumieć istotę obrzędów świętojańskich, warto cofnąć się czasów przedchrześcijańskich. Sięgając do dawnych korzeni tego święta możemy zauważyć, że od wieków łączyło się ono z kultem słońca, ognia i wody.

Gdyńscy kolekcjonerzy: Jerzy Zając

Nie tylko o tabakierach

Od wielu lat na swej kaszubsko-pomorskiej drodze spotykam ciekawych ludzi zajmujących się rozmaitymi dziedzinami regionalizmu. Sporą grupę stanowią kolekcjonerzy przeróżnych artefaktów. Jedną z takich osób jest gdyński kolekcjoner – Jerzy Zając, człowiek wielu pasji i zajęć.

Kuchnia i etnografia

Kawa na Kaszubach

Wielokrotnie, gdy słyszę pytanie: jaką kawę sobie życzę, odpowiadam – kaszubską! Kaszubi oraz ci, którzy dłużej mnie znają, w mig wiedzą, o co chodzi. Dla mniej wtajemniczonych – jak to jest z kaszubską kawą? Aby wytłumaczyć w pełni te zawiłości, trzeba cofnąć się do przeszłości.

Rok obrzędowy na Kaszubach

Nowy Rok i Trzech Króli

Niedawno świętowaliśmy Boże Narodzenie – na Kaszubach określane nazwą: Gòdë. Okres ten rozciąga się aż do Święta Trzech Króli. Dawniej w tym czasie, kolędowały w naszym regionie grupy chłopców zwane – trzej królowje (trzej królowie), którzy byli odziani w długie kolorowe stroje, a na głowach nosili wysokie korony. Jeden z kolędników trzymał umocowaną na kiju dużą gwiazdę, drugi kolorową skarbonkę, trzeci posiadał spory kij służący do odpędzania psów. Gdy wspomniany zespół kolędników pojawiał się w kaszubskich domostwach śpiewano kolędy – Mędrcy świata monarchowie lub Trzej królowie. Kolędnicy recytowali także wiersz o Bożym Narodzeniu w języku polskim i kaszubskim.

Rok obrzędowy na Kaszubach

Od Adwentu do Świąt Bożego Narodzenia – kaszubskie zwyczaje

Odnosząc się do kaszubskich obrzędów i wierzeń związanych z okresem Adwentu i Bożego Narodzenia możemy zauważyć, że część z nich jest kultywowana do dzisiaj, natomiast pewna grupa odchodzi w zapomnienie. Niektóre z nich są podobne lub zbliżone w swej formie do występujących w wielu innych regionach Polski. Istnieją również takie, które są typowe tylko dla Kaszub. Kolejną charakterystyczną cechą jest to, że nawet na tak stosunkowo małym obszarze jakim są Kaszuby, wspomniane zwyczaje są bardzo różnorodne dla rozmaitych części tego regionu, czasem nawet dla poszczególnych jego miejscowości.

Rok obrzędowy na Kaszubach

Kaszubskie Zaduszki i związane z nimi dawne tradycje

Co roku, w pierwszych dniach listopada odwiedzamy groby naszych bliskich, przyjaciół i znajomych, którzy odeszli z ziemskiego świata. Pierwsze dni tego miesiąca są dla wielu z nas chwilami zadumy i wspomnienia naszych zmarłych. Uroczystość Wszystkich Świętych oraz Dzień Zaduszny, wyglądają już zupełnie inaczej niż kilkadziesiąt lat temu. Także w ten obszar wkracza wszechobecna komercja i niestety seryjna tandeta. Stare obrzędy, kultywowane przez dziesiątki, czasem setki lat są wypierane przez nowe zwyczaje. Wielka szkoda, że część dawnej tradycji, choćby w formie ustnej, nie jest przekazywana w następne pokolenia. W tradycji ludowej naszych przodków był zapisany pewien rodzaj mądrości, który dzisiaj często odchodzi w niepamięć.

Jak wyglądało to dawniej na Kaszubach? Łączność ze światem zmarłych była dla społeczności kaszubskiej sprawą bardzo ważną. Niniejszy artykuł w niewielki sposób przybliża dawne kaszubskie wierzenia, zwyczaje, związane z Dniem Zadusznym, Świętem Wszystkich Świętych oraz tematyką z nimi powiązaną – śmiercią oraz przenikaniem się świata żywych i umarłych.

Rok obrzędowy na Kaszubach

Wiôldżi tidzéń i Jastrë

Wielki tydzień to najważniejszy czas Wielkiego Postu. Rozpoczyna go Niedzela Palmowô (Niedziela Palmowa), będąca pamiątką po triumfalnym powitaniu Chrystusa w Jerozolimie. W ówczesnych czasach, z dala od kaszubskiej ziemi, witano Jezusa palmowymi liśćmi.

Na Kaszubach oraz w wielu innych miejscach w Polsce na pamiątkę tego zdarzenia do dziś, palmy zastępowane są gałązkami kwitnącej wierzbiny i gałązkami bukszpanu. Stąd inne nazwy określające Niedzielę Palmową tj. Niedzela Kwietnô (Niedziela Kwietna) lub Niedzela Wierzbnô (Niedziela Wierzbna).

Dawnym zwyczajem było niegdyś odwiedzanie tego dnia przez kaszubskich gospodarzy swych sąsiadów i lekkie uderzanie rózgą palmową wraz ze słowami: wierzba bije, jô nie bije. Za tidzéń wiôldżi dzéń, za nocë trzë i trzë są Jastrë (wierzba bije, ja nie biję. Za tydzień wielki dzień, za noce trzy i trzy jest Wielkanoc).

Poświęcone wiązki wierzbinowych witek zwane palmami przez długi czas zdobiły wejścia do domostw, stajni. Zawieszane były nawet nad pszczelimi ulami. Służyły do wypędzania bydła na pierwszy wiosenny wypas. Według wierzeń, młode pędy wierzbiny miały zapewnić zdrowie i żywotność. W pradawnych zwyczajach przypisuje się im moc magiczną, ochronną i leczniczą. Podczas burzy spalano ukwiecone witki, wierząc że jak daleko sięga ich dym, piorun nie ma tam dostępu. Posiekane lub sproszkowane bazie mieszano także z ziarnem siewnym w celu uzyskania dobrych plonów.

Rok obrzędowy na Kaszubach

Wiôldżi Pòst na Kaszëbach (Wielki Post na Kaszubach)

Kończy się okres karnawału. Rozpoczyna się Wielki Post - czy dziś jest on czasem wyciszenia? Śledząc otaczający nas świat ciężko odnieść takie wrażenie. Jak było dawniej?

Analogicznie jak w całej Polsce, na Kaszubach Wielki Post rozpoczyna Pòpielcowô Strzoda (Popielcowa Środa). Do dziś chrześcijanie wzbraniają się w tym dniu od spożywania potraw mięsnych. Należy jednak zauważyć, że dawniej wymieniony post był przestrzegany w sposób o wiele bardziej rygorystyczny. Wierzono, że w noc poprzedzającą Środę Popielcową diabeł zwany z kaszubska – purtkiem, pojawia się w karczmie i przegania batem tych, którzy jeszcze tańczą. W Popielec chowano na okres całego Wielkiego Postu wszystkie instrumenty muzyczne.
Na Kaszubach południowych we wtorkowy wieczór, poprzedzający Popielec, kobiety piekły pieczywo zwane pòpjelnikiem. Było ono sporządzane z resztek ciasta po pączkach zapustnych.
Przez cały okres Wielkiego Postu, bardzo rygorystycznie przestrzegano niespożywania potraw mięsnych. Gospodynie dokładnie szorowały wszystkie naczynia, w których niedawno pieczono, smażono mięso na zapusty. Wszelkie rondle, patelnie były chowane, aż do Świąt Wielkanocnych.
Główne pożywienie postne stanowiły suszone owoce, z których sporządzano zupy owocowe tzw. brzad, ponadto bardzo popularny żur, krupy jęczmienne, ziemniaki podawane najczęściej z zsiadłym mlekiem lub maślanką, ryby (głównie śledź, nazywany żartobliwie postnikiem), woda solona ze śledzi tzw. sledzówka, która była stosowana do omasty. Unikano spożywania jaj i masła.