Wyniki wyszukiwania

Wielkokacka historia

Renowacja kapliczki św. Józefa

Wielki Kack ‒ dawniej samodzielna wieś, a od 1953 roku jedna z gdyńskich dzielnic, która od wieków jest silnym matecznikiem kaszubszczyzny. Na jej obszarze znajdziemy wiele dawnych obiektów wpisanych do rejestru zabytków. Doświadczamy tego szczególnie poruszając się jedną z głównych arterii miasta – ul. Wielkopolską ‒ skręcając w ul. Źródło Marii. Już po kilkudziesięciu metrach odsłania się przed nami zupełnie inny świat bogaty w ceglaną zabudowę. To bardzo charakterystyczny obszar widniejący w rejestrze zabytków jako układ ruralistyczny dawnej wsi Wielki Kack, nad którym góruje przeszło stuletni kościół pw. Św. Wawrzyńca.

Gdyńskie dzielnice

Grabówek

Nazwa Grabówek według językoznawców związana jest z miejscem gdzie rosną graby. Dziś próżno szukać dużych skupisk tych drzew w tej części Gdyni. W dawnej literaturze, ów miejscowość określana jest niekiedy, jako Grabowo. W 1932 roku Władysław Pniewski w artykule pod znamiennym tytułem Poniewieranie kaszubskich nazw miejscowych pisał: Za Gdynią leżą Grabówka (dziś przedmieście Gdyni), a nie żadne Grabowo. Najstarsze wzmianki w źródłach pisanych o Grabówku natrafiamy w dokumencie lokacyjnym Oksywia z 1346 roku, z którego dowiadujemy się, że norbertanki zarezerwowały sobie pewien obszar, przebiegający pod wzgórza w kierunku Grabówka. Główne siedlisko osady znajdowało się wówczas u zbiegu dzisiejszych ulic Morskiej i Grabowo. 

Odcienie tożsamości

Granica

Marta – etnodesignerka kaszubska. Na kanałach społecznościowych jej twórczość odnajdziemy pod profilem: Kaszëbsczi kùnszt, gdzie prezentuje od przeszło roku swoje prace z całym bogactwem różnych szkół haftu kaszubskiego w nowoczesnej odsłonie. Jej twórczość była już doceniona w ostatnim czasie tytułem Ambasadorki Kultury Pomorza oraz wyróżnieniem Jawor – u źródeł kultury w dziedzinie: rękodzieła i sztuki ludowej. Przeglądając wspomniany wcześniej profil nie znajdziemy zdjęć jego autorki, lecz tylko jej prace. Natrafimy ponadto na informację odnoszącą się do miejsca, z którym związana jest artystka. To Kościerzyna – urokliwe miasto kaszubskie położone w centrum tego regionu.

Publicystyka Lecha Bądkowskiego

Przypisy do myśli o przyszłości 

Od wielu lat powracam do publicystyki Lecha Bądkowskiego (1920‒1984) – autora setek artykułów, ukazujących się na przestrzeni jego życia. Czynię to nie bez przyczyny – jego teksty pozwalają niejednokrotnie na odczytywanie obecnej rzeczywistości społecznej i politycznej mimo tego, że mija już kilka dekad od ich sformułowania przez autora. Owoce pracy publicystycznej Bądkowskiego były wydawane jako dzieła zwarte oraz publikowane w rozmaitych tytułach prasy pomorskiej i ogólnopolskiej. Ich autor czynił to głównie w realiach PRL-u, będąc poddawanym sporym ograniczeniom na skutek działań cenzury komunistycznej. Część jego dzieł ukazała się także w drugim obiegu oraz była wznawiana po 1990 roku przez red. Wojciecha Kiedrowskiego, który czynił to w swych oficynach wydawniczych: Arkunie, Karze Remusa i Czëc.

Gdyńskie dzielnice

Mały Kack

Kontynuując gdyński cykl, prezentujemy kolejną dzielnicę miasta z morza i marzeń – Mały Kack – leżącą w polodowcowej dolinie Kaczego Potoku. O dawnej historii tego miejsca najwięcej pisał dr Tomasz Rembalski, odnosząc się w swych badaniach do dziejów Małego Kacka, zanim znalazł się w granicach miejskiej Gdyni. Część tych cennych wyników zamieszczam w niniejszym artykule. Nazwa Mały Kack pochodzi od nazwy rzeki Kacza lub Kaczy Potok, który przepływa przez obszar kilku gdyńskich dzielnic i znajduje swe ujście w wodach Zatoki Gdańskiej. W dawnych źródłach znajdziemy różne określenia miejscowości: Kacyk, Kaczki Małe lub Kacze Małe. Stefan Ramułt w 1899 roku w swej Statystyce ludności kaszubskiej uznał, że prawidłowa nazwa osady powinna brzmieć: Kack. Jako argument podał, że Mały Kac jest germanizmem (od Klein Katz), ponadto forma Mały Kack, posiadająca podwójne zdrobnienie jest przeciwną duchowi języka polskiego i nie ma uzasadnienia, natomiast forma Małe Kaczki nie była znana powszechnie w przeszłości w mowie ludu.

Ekologia w dyskursie. Krajobraz naturalny i kulturowy

Elektrownie Żarnowiec w reportażach Edmunda Szczesiaka 

Żarnowiec to urokliwa, wielowiekowa miejscowość położona na Kaszubach północnych w powiecie puckim. Pasjonaci historii i etnografii Pomorza skojarzą ją z zakonem cysterek, a później benedyktynek i ich pięknymi haftami kaszubskimi, natomiast miłośnicy przyrody z jednym z największych akwenów pomorskich – Jeziorem Żarnowieckim. Największy rozgłos, nie tylko na Pomorzu, ale szerzej w Polsce, a także w Europie, Żarnowiec zyskał kilka dekad temu za sprawą planów budowy w pobliżu elektrowni atomowej. Ideę ową poprzedziła realizacja innej inwestycji – elektrowni szczytowo-pompowej Żarnowiec położonej w Czymanowie nad wspomnianym Jeziorem Żarnowieckim. Działania w tym zakresie znalazły odbicie w słowie pisanym. Z perspektywy pomorskiej, autorem piszącym o nich był reportażysta Edmund Szczesiak

Gdyńskie dzielnice

Wiczlino 

Powracamy do cyklu, związanego z dziejami Gdyni, w którym przedstawiamy historię gdyńskich dzielnic. Tym razem przeniesiemy się w obszar jednej z najmłodszych z nich ‒ Wiczlina, które stanowi obecnie wraz z sąsiednim Chwarznem największą obszarem dzielnicę Gdyni. To obszar miasta pełen kaszubskich śladów i zasiedziałych tu od wieków rodzin. Z drugiej strony to niezwykle dynamicznie rozwijająca się dzielnica, która na przestrzeni ostatnich dwóch dekad zmieniła swoje oblicze. Dziś ludność kaszubska stanowi tutaj mniejszość, a nowi mieszkańcy napływają z różnych części Pomorza, a także innych części Polski. Znikają także pola uprawne i pastwiska wraz z gospodarstwami, które stanowiły charakterystyczny krajobraz dzielnicy, ustępując miejsca nowym osiedlom wielorodzinnym oraz zabudowie jednorodzinnej.

Wystawa i jubileusz

Światy w rzeźbie utrwalone

16 lutego br. w Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie odbyło się otwarcie wystawy „Cathedral Rudiments”.  Autorami prezentowanych prac byli: Maciej Aleksandrowicz, Karol Badyna, Mariusz Białecki, Mariusz Burdek, Przemysław Druszcz, Grzegorz Gwiazda, Wiesław Koronowski, Małgorzata Kręcka-Rozenkranz, Christos Mandzios, Krzysztof Mazur, Szymon Ołtarzewski, Sławoj Ostrowski, Marcin Plichta, Tomasz Radziewicz, Rafał Rychter, Bożena Sacharczuk, Dariusz Sitek, Tomasz Skórka, Tomasz Sobisz, Jan Szczypka, Jan Tutaj, Małgorzata Wiśniewska i Grzegorz Witek.

Gdyńskie dzielnice

Januszewo – Kolonia – Dąbrowa

Południowa dzielnica Gdyni ‒ Dąbrowa ‒ położona na urozmaiconym terenie Wysoczyzny Gdańskiej, na wysokości około 150 m n.p.m. Z pozoru wydaje się miejscem nieposiadającym starszej tradycji osadniczej. Jest to jednak mylna teza. Według badań, Dąbrowa położona jest na części terytorium dawnej osady, określonej w źródłach wsią lub kolonią. Funkcjonowała od początku XIX wieku pod polską nazwą Kolonia lub niemiecką Dohnasberg. Niewykluczone również, że na jej terenach już w połowie XIV wieku biskupi włocławscy, jako właściciele sąsiedniego Chwaszczyna i Wielkiego Kacka założyli wieś o nazwie Januszewo. Śladem po zaginionym i nieznanym obecnie Januszewie może być używana przez starszych mieszkańców Wielkiego Kacka nazwa Janiszewo, będąca wcześniejszym określeniem miejsca, gdzie współcześnie znajduje się osiedle Dąbrówka.

Gdyńskie dzielnice

Gdynia (Śródmieście)

Kontynuując cykl związany z miastem Gdynia, prezentuję jej centralną część zwaną obecnie Śródmieściem. Dawniej była to wieś Gdynia. To właśnie od dawnej nazwy miejscowości gbursko-rybackiej przyjęło nazwę powstające miasto w 1926 roku. Nazwa Gdynia według językoznawców pochodzi od słowiańskiego określenia oznaczającego teren mokry, podmokły i bagienny. Po raz pierwszy w formie Gdinam pojawiła się w dokumencie z 31 października 1253 roku, wystawionym przez biskupa włocławskiego Wolimira, w którym wymieniono osady należące do parafii w Oksywiu. Prawdopodobnie w tych czasach, Gdynia była własnością książęcą przekazaną na przełomie XIII/XIV wieku rodzinie rycerskiej.

Gdyńskie dzielnice

Chylonia

Kontynuując cykl związany z dziejami Gdyni, tym razem przeniesiemy się w obszar gdyńskiej dzielnicy ‒ Chyloni. To miejsce to jeden z mateczników kaszubszczyzny obecnego miasta Gdyni. Czytelników szczególnie zainteresowanych tym tematem odsyłam do książki Tomasza Rembalskiego Gdynia i jej dzielnice przed powstaniem miasta (XIII-XX wiek), z którego zaczerpnąłem część poniższego materiału. Nazwa Chylonia według językoznawców pochodzi od popularnego niegdyś na Pomorzu imienia Chyła (czasownik Chylić). Najstarsza wzmianka o tym miejscu w formie Kilona, pochodzi z 1259 roku. Nie jest znana dokładna data powstania wsi, którą lokowano na prawie chełmińskim na tzw. „surowym korzeniu”, co oznacza że wcześniej nie było na tym terenie żadnej osady. Działo się to w latach 1348‒1351 za czasów rządu komtura gdańskiego Henryka von Rechtera, który na swą cześć nazwał wieś – Heynrichsdorf, ale ta forma nie utrzymała się długo. 

 Kaszubska Influencerka

Rok działalności

Któż na Kaszubach nie zna Karoliny Stanowskiej występującej od roku w mediach społecznościowych, jako Kaszubska Influencerka? Jej projekt promujący w dość nietuzinkowy sposób Kaszuby i język kaszubski znajdziemy na Facebooku i Youtube. Podsumowując rok działalności, który mija 6 listopada spotykamy się w Gdyni w miejscu związanym z kaszubszczyzną – w księgarni CZEC. Dalszą część rozmowy kontynuujemy nad brzegiem morza w Orłowie – jednej z najpiękniejszych części Gdyni.

Historia mordu na Krystynie (Katarzynie) Ceynowie

Krystyna Ceynowa (Hallmann) – główna bohaterka powieści „Sprawy gminy Ceynowy” Wandy Brzeskiej w świetle opinii pomorzoznawców

W listopadzie 2021 roku uczestniczyłem w XX Konferencji Kaszuboznawczej organizowanej przez Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie, Akademię Pomorską w Słupsku i Instytut Kaszubski w Gdańsku - Wanda Brzeska. Pomiędzy etnografią a literaturą. W 2022 roku, tekst ukazał się w 23 tomie Rocznika Nasze Pomorze. Dzięki uprzejmości bytowskiego Muzeum zamieszczam konferencyjny tekst także na blogu CZEC. Poza aspektem naukowym ten artykuł jest dla mnie ważny. Po pierwsze – historię mordu na niewinnej kobiecie trzeba co jakiś czas przypominać – pokazuje ona straszne mechanizmy: kiełkowania i wzmacniania się zła w społeczności oraz manipulacji w grupie. Po drugie: docierając do źródeł genealogicznych doszedłem do wniosku, że przez blisko dwa wieki błędnie nazywaliśmy Ceynowinę. Błąd z nazwiskiem Hallmann jest od lat znany i oczywisty, ale według źródeł, do których dotarłem, nie była to Krystyna Ceynowa, lecz Katarzyna Ceynowa. Późniejsze, znane nam imię "Krystyna" przybrała prawdopodobnie po swojej matce chrzestnej. Zachęcam do sięgnięcia do "Naszego Pomorza" - jest tam wiele ciekawych artykułów ze wspomnianej konferencji i nie tylko.

Kaszubskie warsztaty

Nasza publikacja na Dzień Dziecka!

W przededniu święta – 1 czerwca mieliśmy okazję zorganizować warsztaty w Kaszubskim Forum Kultury w Gdyni z naszą nową publikacją Kolorowe Kaszuby ‒ wycinanki, kolorowanki i zabawy dla dzieci. Miejsce nie było przypadkowe – to instytucja od lat pielęgnująca kaszubszczyznę w różnych jej aspektach. To ciekawy przykład współpracy sektora pozarządowego oraz samorządu. Uczestnikiem warsztatów były dzieci ze Szkoły Podstawowej nr 11 w Gdyni, które uczęszczają na zajęcia języka kaszubskiego pod kierunkiem Anny Selin. Na uczestników czekało wiele atrakcji i wiedzy kaszubskie. Zachęcamy do obejrzenia fotorelacji z tego spotkania oraz krótkiego filmu promującego książkę skierowaną do dzieci

Nagroda "Pomeranii"

Skra Ormuzdowa dla Akwarium Gdyńskiego

Od 1985 r. redakcja „Pomeranii” oraz kolegium redakcyjne tego miesięcznika przyznają Skry Ormuzdowe, czyli nagrody dla osób i instytucji, które szerzą wartości zasługujące na publiczne uznanie, propagują kulturę kaszubską i inną pomorską czy podejmują społeczne inicjatywy w dziedzinie kultury. Symbolika Ormuzdowych Skier została zaczerpnięta z arcydzieła literatury kaszubskiej autorstwa Aleksandra Majkowskiego. Autor tworząc przed laty tę opowieść czerpał z mitologii starożytnych Persów, w której napotkamy dwie postacie, półbogów, półaniołów związane z siłami dobra i zła – to Ormuzd i Aryman. Według opowieści A. Majkowskiego zeszli się oni dawno temu na kaszubskiej ziemi. Ormuzd siał na polu świetliste skry – symbol dobra działającego dla swej krainy. Zły Aryman próbował je gasić wysyłając zastępy sępów, które nie zdołały jednak stłumić żaru świetlistego dobra. Przesłanie dla czytających dzieło A. Majkowskiego było i jest jedno – będziesz skrą Ormuzdową – tzn. będziesz w imię dobra, pracował na rzecz kaszubsko-pomorskiej krainy.

O tożsamości kaszubskiej

Dzień Jedności Kaszubów

19 marca obchodzimy Dzień Jedności Kaszubów. To święto akcentuje i przypomina pierwszą pisemną wzmiankę o Kaszubach w bulli papieskiej Grzegorza IX – 19 marca 1238 roku. Od przeszło dwóch dekad wiele kaszubskich miast i mniejszych miejscowości dekoruje tego dnia swe ulice kaszubskimi flagami podkreślając kaszubskie korzenie i przynależność do tej wspólnoty. 19 marca w różnych miejscach Kaszub organizowanych jest wiele ciekawych przedsięwzięć nawiązujących do szeroko pojętej kaszubszczyzny. Nie inaczej było w 2022 roku. Dzień przed obchodami tego święta byliśmy gośćmi programu „Dzień dobry tu Gdańsk” w TVP3. W rozmowie z red. Dominiką Kowalewską, która odwiedziła nas w naszej Księgarni CZEC mówiliśmy o kaszubskiej tożsamości i etnodesignie.

Agnieszka Hebel (1927‒2010)

Kaszubskie losy

Blisko dwie dekady temu poznałem Agnieszkę Hebel (1927‒2010). Wówczas była już starszą, ale wciąż energiczną osobą. Podczas wielu naszych spotkań przywoływała tematy związane z Kaszubami, wiedząc że znalazła w tej kwestii bratnią duszę. Po tych rozmowach, brała ode mnie garść kaszubskiego pisma „Gdinskô Klëka” i szła dalej, najczęściej na mszę św. w kościele Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Śródmieściu Gdyni. Odchodząc dodawała – Kaszubi muszą trzymać się zawsze razem! Podczas jednego z kolejnych spotkań opowiedziała mi swoją wojenną historię. Zdecydowałem się spisać tę relację i opublikować w 2006 roku w piśmie „Naji Gòchë”. Pani Agnieszka odeszła do wieczności w 2010 roku i spoczęła na Cmentarzu Witomińskim w swej ukochanej Gdyni. Bardzo często, odwiedzając tę nekropolię, mijam jej grób i przywołuję wspomnienia związane z jednym z pierwszych moich artykułów i jego bohaterką. Dziś, po przeszło piętnastu latach powracam do jej opowieści.

Pasjonat archeologii i kolekcjoner

Pożegnanie Krzysztofa Garstkowiaka

6 października 2021 roku dotarła do mnie bardzo smutna wiadomość – do wieczności odszedł Krzysztof Garstkowiak – Kaszuba, kolekcjoner, sołtys Osłonina, propagator ważnych miejsc północnej części Kaszub – rezerwatu „Beka” w Osłoninie oraz Osady Łowców Fok w Rzucewie. Spędziliśmy razem wiele pięknych chwil i „przegadaliśmy o Kaszubach” niejedno popołudnie i wieczór. Były to zawsze ubogacające chwile. Dzięki starszemu Koledze – Krzysztofowi poznałem pełniej nordowe zakątki Kaszub. Owocem naszych spotkań było wiele wystaw, spotkań i artykułów. W 2011 roku wnioskowałem o przyznanie Krzysztofowi Garstkowiakowi – Ormuzdowej Skry. Wiem, że było to dla niego niezwykle ważne i pewnym sensie podsumowało Jego wieloletnią pracę społeczną. Po gali „Skier” w Ratuszu Staromiejskim w Gdańsku ‒ w lutym 2011 roku przyjechałem do jego osłonińskiego domu i tak powstał tekst o Nim, który publikowałem dwa miesiące później w „Pomeranii”. Czas dopisał w kolejnych latach następne wersy do tej historii. Z pewnością niezwykle ważnym punktem było powstanie Osady Łowców Fok Parku Kulturowego Rzucewo w gminie Puck, gdzie był pracownikiem.

Dziś, w tym smutnym dniu, wspominając Krzysztofa Garstkowiaka powracam do dawnego artykułu, cały czas widząc Go na tle skutej lodem Zatoki Puckiej i słysząc Jego charakterystyczny głos…

Wystawa Danuty Niechwiadowicz

Złotnica na Zamku w Krokowej

W czerwcu i lipcu 2021 roku w pięknej przestrzeni salonu gdańskiego krokowskiego Zamku za sprawą Fundacji Europejskie Spotkania ‒ Kaszubskie Centrum Kultury można oglądać wystawę prac złotnicowych mistrzyni haftu kaszubskiego – Barokowe inspiracje... Złotnice Danuty Niechwiadowicz. W dużym uproszczeniu można stwierdzić, że ta ekspozycja jest pewnym wyrazem hołdu dla dawnych poprzedniczek tej sztuki z pobliskiego klasztornego warsztatu żarnowieckiego, który miał ponadlokalny wpływ na kulturę pomorską. W XVII i XVIII wieku właśnie w tym miejscu powstały barokowe szaty liturgiczne, tworzono tu także haftowaną galanterię dla arystokracji. Tej pięknej sztuki żarnowieckie mniszki uczyły również okoliczne panny. W czasach zaboru pruskiego i sekularyzacji, król pruski Fryderyk II zlikwidował szkoły dla panien w tym także tę prowadzoną przez benedyktynki w Żarnowcu. Wówczas hrabina Luiza Małgorzata Regina von Krockow wydała publikacje propagujące ideę kształcenia panien. Dziś, część pięknych dzieł, które tworzono w Żarnowcu możemy podziwiać w klasztornym skarbcu. Ostały się one mimo wielu burz dziejowych dotykających pomorską krainę. W ostatnich latach, motywy pięknego haftu złotnicowego powracają za sprawą jego propagatorek – jedną nich jest Danuta Niechwiadowicz.

Najstarszy kościół w Gdyni

Dzieje oksywskiej parafii

Kościół pw. Św. Michała Archanioła jest jednym z najstarszych na Pomorzu. Jego początki wiążą się prawdopodobnie z fundacją klasztoru norbertanek w Żukowie w 1212 roku. Na pierwszą wzmiankę w dokumentach dotyczącą tej świątyni natrafiamy około 1224 roku, chociaż istnieją hipotezy, że świątynia mogła znajdować się tutaj wcześniej. W 1253 roku biskup włocławski Wolimir określił granice parafii oksywskiej poprzez wyliczenie należących do niej 19 miejscowości: Oksywia, Gdyni, Skrobotowa, Witomina, Obłuża, Pogórza, Dębogórza, Kosakowa, Mostów, Pierwoszyna, Niemichowa, Kiedrzyna, Nasięcina, Zbikowa, Kochowa, Gogolewa, Niebudowa, Barkocina i Gradolewa. W 1362 roku granice oksywskiej parafii zostały powiększone przez biskupa włocławskiego Macieja z Gołańczy o dwie wsie – Redłowo i Chylonię z nowym kościołem filialnym. Pierwszym znanym proboszczem oksywskim był norbertanin o imieniu Mikołaj, wymieniony w 1346 roku.