Czy wyznawane wartości religijne rzutowały na dalsze wybory narodowe albo polityczne? Jakie elity istniały na Pomorzu i w jakim stopniu miały wpływ na pozostałych członków społeczności? Na takie i inne pytania chcielibyśmy odpowiedzieć kolejnym – piątym już – tomem Wielkiego Pomorza. Poprzednie woluminy dotyczyły literatury i mitu, tożsamości i wielokulturowości, kultury i sztuki, wierzeń i religii. Tym razem hasłem organizującym wypowiedzi naszej pracy jest formuła Społeczności i narody, a więc staramy się przedstawić głównie pomorskie zjawiska kulturowe w przestrzeni tożsamościowo-socjologicznej.

Świat ludzi to również świat Tajemnicy. Od pierwocin cywilizacji człowiek poszukiwał uzasadnienia dla swojego bytu, pragnął nadrzędnego sensu i poczucia harmonii. Na takie potrzeby już najdawniejsze społeczności odpowiadały, widząc ją we wszechmocnej naturze, panującej nad ludźmi siłami wody, ziemi, powietrza i ognia.

Podobnie jak pierwszy tom Pomorskiej debaty o kulturze, niniejszy jest podzielony na dwie części. Pierwsza zawiera nieco zmodyfikowane raporty poświęcone poszczególnym zagadnieniom, wokół których ogniskowały się dyskusje. Druga - głosy dziesięciorga spośród uczestników debat. Miłosława Borzyszkowska w artykule "Kalejdoskop pomorskiej pamięci" idzie tropem wyznaczonym przez organizatorów przedsięwzięcia i stawia kolejne pytania, mnoży wątpliwości.