Òrtograficzno-gramaticzny słowôrzk kaszëbsczégò jãzëka ze wskôzama pisënkù

W dzejach kaszëbsczi pismieniznë na zôczątkù nie bëło jednégò pisënkù, le kòżdi, co sã zajimôł pisanim, robił to pò swojemu. I tak Florión Cenôwa (1817-1881), co pierszi zaczął pisac w swòji rodny mòwie i chcôł pòkazac kaszëbiznã jakno apartny jãzëk, we wikszim dzélu òbzérôł sã na pòlsczi pisënk; téż i pózdni pòsobny pisarze i dzejarze ni mielë niżódnégò pisónkòwégò mòdła, stądka kòżdi pisôł wedle swòji ùdbë. Chòc nôprzód òni pisalë lëtrama znónyma z pòlsczégò pisënkù, le temù że w kaszëbsczim jãzëkù je wicy apartnëch zwãków dodôwalë nowé pismòwé znaczi.

Wiele téż zanôleżi òd deji pisarza, jegò pòzdrzatkù na kaszëbiznã i ji plac westrzód słowiańsczich mòwów.  I tak wedle Hieronima Jarosza Derdowsczégò (1852-1902) kaszëbizna to je pòlskô gôdka, stądka kaszëbsczi pisënk mùszi bëc taczi, żebë gò rozmiôł przeczëtac kòżdi Pòlôch, le równak ju wedle zrzeszińców, na przëmiôr Aleksandra Labùdë (1902-1982), Jana Trepczika (1907 - 1989), Sztefana Bieszka (1895-1964) i jinëch, bëło wôrt pòkazac apartnotã kaszëbszczégò pisënkù i całi kaszëbiznë westrzód słowiańsczich mòwów.

Ò kaszëbsczim pisënkù pisalë ùczałi, np. niemieczi Friedrich Lorentz (1870-1937) i polsczi Kazmiérz Nitsch (1874-1958). Pò drëdżi swiatowi wòjnie swój pisënk miôł pisôrz i redaktor wiele kaszëbsczich tekstów Léòn Roppel (1912-1978), a w rokù 1974 kòmisjô z ùczałima Èdwardã Brézą (1932-2017), Jérzim Trédrã (1942-2015) i pisarzama ùchwôla nowi pisënk, co do dzysô je przëjãti z pòprôwkama z 1996 rokù. I chòc nié wszëscë dzysdniowi kaszëbsczi pisarze czerëją sã tim mòdłã, to mùszi rzec, że wedle tegò pisënkù z 1996 rokù wôrt ùczëc kaszëbiznë młodégò człowieka.

W kaszëbsczim jãzëkù, jak téż w pòlsczim i jinëch słowiańsczich mòwach, słowa sã jinaczą, òne przejimają w zdaniu rozmajité fòrmë, co zanôleżi òd tegò, ò czim te słowa i jich fòrmë chcą nama dac wiédzã; stądka żebë rozmiec jaczi słowiańsczi jãzëk, tak samò i kaszëbsczi, nie sygnie znac jegò słowarzową fòrmã, le mùszi téż pòznac jiné pòstacje słów w jich ùżëcym w pasownëch placach zdaniégò. Tima sprawama sã zajimô gramatika.

Dark Majkòwsczi, autor hewòtnégò słowarza, przë pòmòcë Joanë Ginter, pòłącził tuwò pisënk z gramatiką, pòkôzôł ùcznióm i szkólnym w jedny ksążce, jaczi je pisënk przëjãtégò słowa, a téż w jaczi pasowny fòrmie mòże/ mùszi gò ùżëc. Wedle mòji dbë nen słowôrz mùszi bëc w kòżdi szkòle, gdze sã ùczi kaszëbsczégò jãzëka, dobrze bë téż bëło, jakbë òn sã nalôzł westrzód ùczbòwników kòżdégò kaszëbsczégò szkòłownika.