Ulice Gdyni
Starowiejska – ulica najpierwsza (część 3)
Po raz trzeci powracamy do dziejów najstarszej gdyńskiej ulicy – Starowiejskiej, nawiązując do historii ulic miasta Gdyni, które w przyszłym roku będzie świętować 100-lecie nadania praw miejskich. W obecnym numerze przybliżamy w szczególności kaszubskie pierwiastki tego miejsca.
Kaszubskie rody – Skwiercz i Grubba
Jesteśmy w dalszym ciągu wczasach II RP. Przechadzamy się świeżo wybrukowaną ulicą Starowiejską, już wyprostowaną ze sporą ilością kamienic. Dziś nawiązujemy do kaszubskich pierwiastków ‒ przedstawicieli rodów, którzy odcisnęli trwały ślad w początkach nadmorskiego miasta. Jesteśmy przy ul. Starowiejskiej 30 – ceglany dom, który znajduje się tutaj do dziś został wybudowany na przełomie XIX i XX wieku przez Franciszka Skwiercza. W 1920 roku dzięki uprzejmości tego kaszubskiego rodu – zamieszkał tutaj Antoni Abraham – żarliwy orędownik powrotu Polski na Pomorze. W tym domu A. Abraham zmarł 23 czerwca 1923 roku. Mimo tego, że wspomniana nieruchomość do dziś jest własnością rodziny Skwierczów, popularnie jest zwana „domkiem Abrahama” ze względu ma wspomniany epizod. Jego lekko ukośne usytuowanie w stosunku do głównej osi Starowiejskiej to pozostałość po dawnym kształcie ulicy, która zmieniał się po wyprostowaniu w latach dwudziestych XX wieku. Podczas Święta Morza w 1936 roku – 28 czerwca odbył się w Gdyni Zjazd Kaszubski. Pamiątką po tym wydarzeniu jest znajdująca się w pobliżu domu ‒ tablica przedstawiająca płaskorzeźbę z popiersiem A. Abrahama z napisem:
Na tym skrawku ziemi znojnego żywota dokonał Antoni Abraham (1869‒1923). Wielkiemu Synowi Ludu Kaszubskiego, niestrudzonemu bojownikowi o polskość Kaszub i przyłączenie Pomorza do Polski – wdzięczni Kaszubi, Gdynia 28.6.1936.
Wspominając rodzinę Skwierczów na chwilę cofniemy się do adresu: Starowiejska 1. Pod tym numerem był niegdyś dom z karczmą Augusta Józefa Skwiercza (1879‒1949). W czasach wiejskiej Gdyni było to miejsce spotkań towarzyskich rodzących się elit samorządowo-gospodarczych. W tym domu w 1922 roku – Teatr Narodowy z Torunia – wystawił sztukę Obrona Częstochowy. Było to pierwsze przedstawienie teatralne w dawnej Gdyni. W 1928 roku w miejscu dawnej ceglanej chaty stanęła kamienica z Hotelem Centralnym. Augustyn Józef Skwiercz był właścicielem wspomnianego hotelu oraz kupcem i współzałożycielem Towarzystwa Kupców Samodzielnych, a także gdyńskim radnym. W 1937 roku został członkiem i współfundatorem Kaszubskiego Komitetu Budowy Koszar w Gdyni.
Z rodziną Skwiercz związany jest także inny adres: Starowiejska 37 i postać Jan Skwiercza (1907‒2001), który otworzył w 1926 roku zakład ślusarski u zbiegu ulic: Starowiejskiej i 3 Maja. W latach 1935‒1936 wybudował okazałą, pięciopiętrową kamienicę pod numerem 37. Warsztat ślusarski zamienił niebawem na przedstawicielstwo Mercedesa, Opla i Buicka na Pomorze i Forda na całą Polskę. W narożniku ulicy 3 Maja, Jan Skwiercz wybudował salon wystawienniczy z serwisem, recepcją i dystrybutorem paliwa. Firma nosiła nazwę Autocentrala Bracia Skwiercz. Jego wspólnikiem był brat Stefan Skwiercz (1912‒1943) – jeden z najlepszych oszczepników II RP, zginął w czasie II wojny światowej w KL Bergen-Belzen.
Idąc dalej Starowiejską pod numerem 56 i 58 znajdowało się gospodarstwo najbogatszego gbura gdyńskiego Augustyna Grubby, który w końcu XIX wieku wybudował tutaj dom otoczony sadem i kwietnym ogrodem. Na sąsiedniej działce, syn Augustyna – Stefan Grubba wybudował w 1931 roku okazałą kamienicę. Wspomniany Augustyn Grubba (1861‒1949) pochodził z Kamienia, poślubił Annę Rozalię z domu Magrean p.v. Skwiercz z bogatym posagiem. Jego gospodarstwo obejmowało dzięki temu obszar około 100 ha. Zasiadał w Radzie Gminnej, a w momencie, gdy Gdynia stała się miastem – Radzie Miejskiej. Jako najstarszy wiekiem, na inauguracyjnym posiedzeniu pełnił funkcję przewodniczącego Rady. Był współzałożycielem wspólnie z innymi znanymi, gdyńskimi Kaszubami – Janem Radtke (pierwszym polskim wójtem Gdyni) oraz przywołanym wcześniej Antonim Abrahamem – gdyńskiego oddziału Towarzystwa Ludowego. W Radzie Miejskiej zasiadał także od 1927 roku ‒ syn Augustyna – wspomniany Stefan Grubba (1891‒1970). Należał do Bractwa Kurkowego, był jednym z organizatorów obchodów Święta Morza w 1932 roku – przewodził komitetowi odpowiedzialnemu za przebieg wizyty prezydenta RP Ignacego Mościckiego. W 1937 roku został przewodniczącym Kaszubskiego Komitetu Budowy Koszar w Gdyni.
Andrzej Busler
Tekst ukazał się w miesięczniku społeczno-kulturalnym "Pomerania" 5/2025
Dom rodziny Skwierczów zwany popularnie „domkiem Abrahama”. Fot. Andrzej Busler
Tablica poświęcona Antoniego Abrahamowi na domu Skwierczów. Fot. Andrzej Busler
Kamienica, w której w międzywojniu znajdował się Hotel Centralny. Fot. Andrzej Busler
Kamienica rodziny Skwierczów – Starowiejska 37. Fot. Andrzej Busler
Ulica Starowiejska w stronę gdyńskiego dworca. Fot. Andrzej Busler
Jeśli zainteresował Cię ten artykuł to jego pierwszą część znajdziesz - tutaj.
Książki nawiązujące do historii Gdyni znajdziesz - tutaj.
